Rada Osiedla Nad Nerem

O pochodzeniu Mikołaja Kopernika ze wsi Łaskowic

Przed komisyą superrewizyjną powiatu szadkowskiego, do poboru wojskowego 1820 r., stawał popisowy ze wsi Łaskowic, nazwiskiem Kopernik. Członek komisyi, doktór medycyny Stanisław Skulski, czyni na miejscu uwagę o możliwem pochodzeniu łaskowickiego włościanina z tejże rodziny co i wielki astronom polski, a w przypuszczeniu tem utwierdza go okoliczność, iż rodzina Koperników osiadła jest w Łaskowicach od niepamiętnych czasów.
Dzieląc się przy zdarzonej okazyi z ogółem swoim odkrryciem, dr Skulski pisze: "Z Kalisza 10 kwietnia 1822 r: Z powodu uczynionej wzmianki w "Pszczółce Krakowskiej" z r. b. o ojczyźnie Kopernika winienem współrodakom opisać następujące zdarzenie: W roku 1820, miesiącu lipcu, w powiecie szadkowskim, gdzie byłem członkiem komisyi superrewizyjnej, złożonej z W. Rodziewicza pułkownika i W. Gentza, komisarza wojennego Województwa Imliskiego, stanęli przypisowi ludzie z dóbr Pabianiekich, należących dawniej do kapituly krakowskiej. Na liście popisowey znaydował się włościanin, zwany Kopernik. Zapytany sołtys, jak dawno Kopernikowie istnieją w rzeczonych dobrach, odpowiedział, że on niepamiętnych czasów. Niech uczeni, a mianowicie badacze niemieccy, którzy nam z Westfalii chcą sprowadzić przodków naszego Kopernika, zastanawiają się teraz i porównają to rzetelne Doniesienie, jak się im zdawać będzie; ja tylko to jeszcze dodam, że widziany przeze mnie Kopernik miał taki sam rys twarzy i kolor oczu, jakiego widziałem w portrecie astronoma polskiego w zamku królewskim w Warszawie".



Powyższem doniesieniem zainteresował się bliżej Roman Hubicki, sędzia trybunału cywilnego województwa kaliskiego. Postanowiwszy zbadać rzecz na miejscu, zjechał umyślnie do Pabianic i Łaskowic i oto czego dowiedział się u źródŁa: "że w dobrach rządowych Pabijanice, dawniej do kapituły krakowskiej należących włościanie nie majaą rodzinnych nazwisk, tylko te z placów posiadanych nabywają. Przykład naylepiej to objaśni. Połóżmy, że na placu pod liczbą 6 od kilkuset albo kilkudziesiąt lat zamięszkała rodzina "Wołowców", z których ostatni Piotr Wołowiec, po zgonie pierwszey swey żony, ożenił się z wdową Anną Walczakową, z placu pod liczbą 10, dokąd z widoków własnych z pod liczby 6 przeniósł się pod liczbę 10 mięszkania drugiey swey żony; - od chwili przeniesienia się ów Piotr Wołowiec przybiera na tym placu nowe nazwisko Piotra Walczaka, a obeymuiący po nim plac pod liczbą 6 daymy na to .,Augustyn Sobczak" przybierze placowe nazwisko i zwać się będzie "Augustyn Wołowiec" . Stawiony 1820 r. w Szadku przed komisyą delegacyjną do superrewizyi, ów mniemany Kopernik był rodem z Łaskowic, wsi do Pabijanic należącey, z placu Kopernóg. Po naocznem obeyrzeniu placu tego i przekonaniu się o tey prawdzie od mięszkańców wsi Łaskowic, z powrotem do Pabijanic, szukałem w Archiwum Ekonomicznem dawnych inwentarzy i z tych przekonałem się, że z roku 1653 byl w Łaskowicach na tym placu "Paweł Kopernóg"; roku 1683 -"Wach Kopernóg"; r. 1737 .- "Wawrzyniec Kopernóg"; 1753 r . - .,Piotr Kopernóg"; r. 1768 - "Kopernag"; w późniejszych zaś inwentarzach znalazłem na tymże placu nazwisko "Kopernóg" , ale z litery o poprawione było i czyli czytać się dało nazwisko Kopernig przez g, które w wymówieniu brzmi iakby przez i pisane bylo Kopernik. - Z tego wywodu czerpać się daje to jawne przekonanie, że do superrewizyi w r. 1820 przedstawiony w Szadku włościan z Łaskowic miał nazwisko Kopernogi z placu, a nie Kopernika z rodziny. Pan Skulski w pierwszym zapędzie, chcąc w przedstawionym włościanie znalazłem świeży dowód istnienia dotąd w Polsce rodziny Koperników, rysy nawet twarzy i kolor oczu porównał z portretem astronoma Kopernika w zamku królewskim w Waeszawie widzianym. Zbytnie wzniesienie myśli i wczesny pęd wyobraźni, które poprzedzić była powinna uwaga i przekonanie: że w mowie będący włościan zstępuie w prostey linii od którego z braci Mikołaja Kopernika, astronoma, alboli też z przodków tegoż . Chociażby nawet przypuścić, że szczep taki z rodziny Koperników istniał w Państwie Pabijanickim i dał w wsi Łaskowicach nazwisko placowi, który potym z Kopernika na Kopernogę w inwentarzach przeistoczone było; przecież i w tern dopuszczeniu wyobraźnia podobieństwa rysów rodzinnych, przez p. Skulskiego w owym włościanie upatrzonych, znikać musi po zgłębieniu: iż skoro włościanie w Państwie Pabijanickim z placów przybierają nazwiska, ile się wypadków od 1473 r. (epoki urodzenia astronoma Kopernika), a przynajmniej od r. 1653 (czasu przeze mnie z inwentarzy wynalezionego znaydowania się placu Kopernogów w wsi Łaskowicach) do 1820 r . wydarzyć mogło; gdzie, albo plac ten z następców osierociał i innym włościanem toż nazwisko przybierającym osadzony - albo, małżonka którego z Kopernogów z utratą pierwszego męża weszła w powtórne związki małżeńskie z włościanem innego nazwiska i dała temuż Kopernogi nazwisko."
"Po takiem rozebraniu - mówi dalej Hubicki - rysy rodzinne przedstawionego włościana możnaż porównywać z rysami twarzy Mikołaja Kopernika astronoma przed trzema wiekami żyjącego? Ozyliż takie doniesienia nie mogą stworzyć pola do nowych utarczek o mieyscu urodzenia tego sławnego męża? Na początku wieku siedmnastego wedle metryk kościelnych w samem miasteczku Pabijanicach znajdowała się rodzina Koperków, Koperików; bydź zatem może, że w wieku czternastym lub piętnastym który z kanoników zarządzający dobrami Pabijanice jednego z Kopernogów, Koperków, lub Koperików zabral z sobą do Krakowa, a z udziałem stosownego wychowania wzniósł nową rodzinę, od którey nieśmiertelney sławy Mikołay Kopernik astronom zstępuie".



Co do ostatniego przypuszczenia autor zastrzega się, że są to domysły, których "nigdy jednak za pozór do prawdy nie podaje myśli z wszelkich dowodów ogołoconą, pozory, z których tyle tylko wyczerpnąć można pewnego, że rodziny Kopernogów, Kopereków, Koperików istniały w Pabijanicach". Owoc tych sumiennych poszukiwań opatrzony licznyml przypiskami, dotyczącymi życia wielkiego astronoma i przeszłości dóbr pabianickich, Hubicki ukończył pod tytułem: "U wagi nad doniesieniem pana Skulsluego o istnieniu rodziny Koperników w Łaskowicach". […] Powiązując z sobą fakty - nawet przyjmując dowodzenia filologiczno-historyczne o tożsamości nazwisk Kopernik i Kopernóg - powiązać je w ten sposób, ażeby we włościanach łaskowickich znaleść tę samą rodzinę, z której pochodził wielki polski astronom, uważamy za zadanie zbyt śmiałe, a wszelkie wnioski w tej kwestyi za domysły pozbawione faktycznej podstawy.